Tükenmişlik sendromu neden olur?

İrmet Hospital’dan Klinik Psikolog Meltem Keser “Tükenmişlik Sendromu” hakkında merak edilen soruları cevapladı.

Tükenmişlik sendromu genellikle stresli ve yoğun iş hayatına sahip kişilerde görülür. İşteyken keyifsiz olan birey işte olmadığı zamanlarda keyifli olabilir. Fakat hissettiği olumsuz duygular tüm hayatını etkiler. Sorumluluk alarak önemli kararlar vermesi gereken, iş yetiştirmesi için baskı gören, zamana karşı yarışan, yaptığı iş için fazla dikkatli davranması gereken kişilerde, zaman zamanda iş yerinde yaşadığı tutarsızlıklar ve uğradığı mobing de kişinin tükenmişlik hissini arttırır.

Tükenmişlik sendromu oluşma riski diğer kişilere göre daha yüksektir. Aynı zamanda kişisel faktörler de tükenmişlik sendromuna yol açabilir. Mükemmeliyetçilik odaklı olan, sonuç odaklı olan kişilerde, hayır derken zorluk yaşayan ve iş hayatında yapması gerektiğinden fazla sorumluluk üstlenen kişilerin de bu sendroma yakalanma riski artabilir.

TÜKENMİŞLİK SENDROMU BELİRTİLERİ
Tükenmişlik sendromu yaşayan kişide rastlanan semptom ve belirtiler depresyon belirtileri ile benzerlik gösterir ve zaman zaman karıştırılabilir. Tükenmişliğin; ilki bitkinlik olacaktır. Bitkinlik yaşayan birey hem fiziksel hem de duygusal açıdan tükenmişlik hissedecektir. Fiziksel semptomlar; uyku ve yemek düzeninde değişiklik, karın ağrısı, baş ağrısı, uyku problemleri ve iştah konusunda düzensiz değişiklikler olarak kendini gösterebilir.

İş yükünden bunalmış kişiler tatil yapmak ve kaçmanın hayalini kurabilirler. İleri seviyedeki hastaların duygularını bastırabilmek için alkol, uyuşturucu ve fazla gıda tüketimine yönelmesi de tükenmişlik sendromu belirtileri arasındadır.

Tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerde arkadaşlarına ve aile üyelerine karşı soğukkanlılığı olamama, kolay öfkelenme gibi durumlar oluşabilir. Günlük hayattaki stres faktörleri ile başa çıkmak zorlaşır. Özellikle planlamasına göre gitmeyen durumlar kişilere aşılması zor engeller olarak gözükür.

Tükenmişlik sendromu aynı zamanda anksiyete ve depresyon gibi sağlık sorunlarına da temel oluşturabilir. Unutkanlık, karamsarlık, değersiz hissetme, yorgunluk ve sindirim sistemindeki bozukluklar da belirtiler arasında yer alır.

TÜKENMİŞLİK SENDROMU EVRELERİ
Tükenmişlik sendromu 4 evreden oluşmaktadır.

• Şevk ve Coşku Evresi Bu evrede kişi iş hayatına karşı istekli, yüksek umutları olan
• ve motive olmuş durumdadır.
• Durağanlaşma Evresi
• Engellenme Evresi
• Umursamazlık Evresi

ŞEVK VE COŞKU İLK EVRE
İdealistlik evresi olarak da adlandırılmaktadır. İlk evredeki birey fazla sorumluluk altında kalır ve sorumluluklarını gerçekleştirebilmek için hem psikolojik hem fiziksel yönden sınırları aşacak kadar kendini zorlayabilir. Bireyler bu aşamadayken oldukça iyimserdir. Sorumlulukları için çok fazla çaba sarf eder. Kişinin hayatı sorumlulukları üzerine şekillenmeye başlar. Fakat bu evrede kişide enerji azalması ve yorgunluk hissi oluşmaya başlar. Bu belirtiler ikinci evrenin başlangıcına işaret eder.
DURAĞANLAŞMA 2. EVRE
Bu aşamada birey yaptığı işlerin sonucunda memnun olmaz. Çaba ve zaman harcayarak gerçekleştirdiği eylemleri beklentisini karşılamaz. Sendromun bu evresindeki kişiler duygusal bir buhrana girebilir. Sonrasında üçüncü evre görülmektedir.

ENGELLENME 3. EVRE
Sendromun üçüncü evresindeki birey diğer evrelerde yaşanılan olumsuz durumların hep devam edeceğini düşünür ve bu zamana kadar biriken mutsuzluk, umutsuzluk ve bitkinlik hislerinin içinden çıkamaz. Bu evrede içine kapanık olmaya başlayan bireyler çok fazla umutsuz hissederler ve kendilerini her şeyden uzak tutmaya çalışırlar. Aynı sırada kişi, artan duygusal yükü sebebiyle sinir nöbeti, öfke problemi, tepkisizlik ve uyku bozukluğu gibi semptomlar yaşamaya başlar.

UMURSAMAZLIK SON EVRE
Apati evresi olarak adlandırılan aşama tükenmişlik sendromundaki son evredir. Son evredeki kişinin etrafında gerçekleşen olaylara karşı tepkisiz kaldığı gözlemlenmektedir. Geçmişteki olaylara karşı inancını yitirmiş olan kişinin gelecek için de umut dolu beklentileri yoktur. Bu aşamadaki kişi iş hayatında ve sosyal ilişkilerinde sorun yaşar. Her şeyin kötüye gittiğini ve asla düzelmeyeceğini düşünür. Olaylarla başa çıkmakta zorlanan kişi sorumluluklarını yerine getirmekte zorlanabilir, iş hayatında pasif kalabilir hatta istifa edebilir.

TÜKENMİŞLİK SENDROMU TEDAVİSİ
Sendromun ağır seyretmediği vakalarda kişinin kendinin alabileceği önlemler, iş hayatında ve sosyal yaşamında yapacağı değişiklikler sendromla başa çıkmada yeterli olabilmektedir.  Sendromun oluşmasındaki başlıca faktörleri belirleyerek terapi sürecindeki alınacak önlemleri bu faktörlere göre oluşturur. Eğer kişi günlük yaşamına devam edemeyecek durumda ise ilaç tedavisi uygulanmaktadır. Sendromun tamamen geçmesi ve hastanın tekrar normal hayatına kavuşabilmesi için kişinin de çaba göstermesi gerekmektedir. Hasta yaşam stilinde değişiklikler yapmalı, kendine zaman ayırmalı ve stres kaynağı olan durumlardan uzak durmaya çalışmalıdır. Psikoterapiyi aksatmayan ve hekim tarafından yapılan yönlendirmelere uyan hastalarda tedaviye yönelik olumlu etkiler görmek uzun bir süreç gerektirmeyecektir.