Önseçim nedir? Nasıl yapılır?

Cumhuriyet Halk Partisi’nde değişim sonrası en çok kullanılan üç sözcük “önseçim, temayül ve eğilim yoklaması” şeklinde sıralanıyor. Uygulanış, terminoloji ve dilbilim açısından bu üç sözcüğü mercek altına alalım.

Önseçim nedir?

Bir siyasi partinin üyesi olan belli sayıdaki delegenin (veya daha demokratik koşullar içerisinde tüm üyelerin) katılımıyla belirlemek için aday adaylarını partinin mutlak adayı haline getirmek yapılan parti içi seçimdir. Türkiye’de önseçimler, Siyasi Partiler Kanunu’nun 37. maddesine göre düzenlenir.

Meraklısı için bu maddenin tamamını yazının sonuna koyuyoruz. (*) Ancak meseleyi herkesin kısaca anlayacağı bir dille ifade etmek gerekirse, önseçim her ne kadar bağlayıcılığı kesin olsa ve yasalarla güvence altına alınsa da bürokratik işleyiş açısından takvim sıkıntısı, zaman sorunu ve propaganda serbestisi kısıtlaması içerdiği için esasen düşünüldüğü kadar demokratik değildir.

Özetin özeti, “yasal olarak önseçim” devletin güvenilir mekanizması içerisinde sonucu yasal olarak yüzde yüz garantiye alınmış kesin bir sonuç ama politik heyecan olarak hantallaşmış bürokratik devlet mekanizması yüzünden yarıştan birinci çıkanı bile yıldıracak bitmeyen bir takvimsel süreçtir.

Temayül nedir?

Temayül, Arapça kökenli bir sözcük olup “bir yana eğilme” anlamını taşır. Yani seçim terminolojisine göre herkesin anlayacağı güzel Türkçemizle “eğilim yoklaması” diye ifade ettiğimiz fiil ile aynı anlamı taşır. Dolayısıyla yazının devamında (ve hatta mümkünse hayatımızın genelinde) bize yakışanı yapıp Türkçe konuşmayı tercih ederek “eğilim yoklaması” tanımıyla devam edeceğiz.

Eğilim yoklaması nedir?

Eğilim yoklaması, bir siyasal partinin başka ölçütleri de göz önünde bulundurmak şartıyla bir bölge için aday olacak kişiler arasında kendi içerisinde seçim yapması demektir. Parti içerisinde seçim yapılır. Sonuçlar açık veya kapalı biçimde Genel Merkez’e gider. Orada diğer ölçütler de değerlendirilerek adaylaştırma süreci tamamlanır. Diğer ölçütler içerisinde partililerin haricinde daha geniş halk kesimlerini kapsayan kamuoyu yoklaması, adayın bireysel özelliklerinin test edildiği sözlü mülakat ve incelemeler yer alır.

Eğilim yoklamasının yasal bir bağlayıcılığı yoktur. Bu yarışa İl/İlçe Seçim Kurulu katılamaz; bu seçimle ilgili bir yaptırımda bulunamaz. Yani, kurulan sandıkta 5 aday yarıştı varsayalım. Genel Merkez en çok oyu alan adayı değil, ikinci ve hatta beşinci sıradaki kişiyi de aday olarak gösterebilir.

AKP eğilim yoklamasını nasıl yapar?

AKP’de yapılan eğilim yoklamaları çok büyük oranla gizli oy, gizli sayım esasına göre yapılır. Adaylar bir sandığa girerler, sandık sonuçları AKP genel merkezinde gizli olarak sayılır ve adaylara sonuçlar söylenmez. Son olarak adaylar hakkında inceleme ve mülakat yapılır ve buna göre adaylaştırma süreci nihai halini alır. Kim kaç oy aldığından ve neye göre aday olup olmadığından haberdar olamaz. Genel Merkezleri ve Reisleri neylerse güzel eylemiştir zaten.

Seçim için kurulan bir sandıkta “gizli oy gizli sayım”dan daha berbat bir örnek olabilir mi? Evet olabilir, 1946 yılında yapılan “açık oy gizli sayım” uygulaması buna bir örnektir.  AKP’nin ilk yıllarında “ileri demokrasi” söylemiyle işlettiği süreçlerin tümü günümüzde çağ dışı yöntemlere doğru gerilemeye devam ediyor.

CHP’de eğilim yoklaması nasıl yapılır?

Cumhuriyet Halk Partisi’nde yapılan eğilim yoklaması ilkesel olarak önseçimden farksızdır. Birinci çıkan belediye başkan adayı, partinin adayı haline gelir. Yeterli çoğunluğu alan meclis üyesi adayı aldığı oya göre kendi seçim sırasını belirlemiş olur. Yasal önseçim bürokratik bir hantallık getirdiği için bu yöntem uygulanmaz. Zaten Anayasa’nın bile çılgınca hırpalandığı şu süreçte parti kendi kurullarına mı yoksa hükümet komiserlerine mi güvenmelidir?

Çiçeği burnunda CHP Genel Genel Başkanı Özgür Özel birkaç gün önce yaptığı açıklamada da duruma şu sözlerle açıklık getirdi: “Ön seçim konusunda terminolojik bir fark var. Ön seçim yaparsak adayı belirledikten sonra 54 gün kalıyor. Fotoğraf çektirmesi, araç giydirmesi 45 günlük bir kampanya. Örgütümüzün tecrübeleri, ön seçim demeyelim, sonucuna uyulacak temayül yoklaması.”

CHP ne yapacak?

Kurultay’da yaptığı konuşmada “En kötü önseçim, en iyi genel merkez yoklamasından iyidir.” diyen Özgür Özel bu önemli vaadiyle genel başkanlık yarışında ipi kıl payı farkla göğüsledi. Söz uçar, yazı kalır. Özel bu vaadi yazılı olarak “Değişimin Yüzyılı, Yüzyılın Değişimi” broşüründe şu şekilde ifade etti:

Lafı eğip bükmeden söylemek gerekirse CHP tam da bunu yapmalıdır. Adaylığı süreç içerisinde “doğal önderlik” halini almış Ekrem İmamoğlu, Mansur Yavaş ve ilçelerdeki birkaç çok önemli belediye başkanının dışında her yerde, her koşulda, tüm üyelerle sonucuna uyulacak temayül yoklaması (siz bunu ilkesel olarak önseçim diye okuyun) yapılmalıdır.

Önseçim nasıl yapılmalıdır?

Başlatılan önseçim seferberliği bir demokrasi şölenine dönüştürülmelidir. Partideki varlığı doğal önderliğe dönüşmüş olan eski/yeni yöneticiler, milletvekilleri, belediye başkanları bu demokrasi şenliğinin en büyük destekçisi, bu heyecanlı yarışın adaletli hakemleri olmalıdır.

Bu nefes kesen doğrudan demokrasi deneyimi esnasında örgüt içinde gruplaşmalara son vermek adına çarşaf liste uygulanmalıdır. Buradan hareketle;

Özgür Özel’in yayımladığı tutum belgesinde yer alan vaadi devamla: “…meclis üyeleri adayların belirlenmesinde önseçim temel olacaktır.”

Belediye meclis üyeleri aldıkları oya göre aday listesine yerleştirilmeli, tüm blok listeler kaldırılmalı ve meclis üyelikleri için aday olacaklar çarşaf listede askıya çıkarılmalıdır.

Köylü kurnazlığına son verilmeli!

Böylece, geçmiş dönemlerde sıkça yaşanan ve sırf Meclis Üyeliği veya Başkan Yardımcılığı almak için Belediye Başkan Aday Adaylığı açıklanması gibi bir köylü kurnazlıklarının da önüne geçilmiş; doğru adayın, doğru yerden ve örgütün tam yetkisiyle seçilmesinin önü açılmış olacaktır.

Bu şekliyle düşünüldüğünde sadece belediye başkan adayının değil, belediye meclis üyelerinin de sıralı tam listesinin bu şekilde belirlenmesi mutlak bir başarının önünü açacaktır.

Yerelden bakınca…

Yukarıda yer alan “Ne yapmalı?” ve “Nasıl yapmalı?” önermelerinin Trakya’daki karşılığına dair şunlar söylenebilir:

İlk duyum olarak Kırklareli’nde tüm ilçelerde önseçim tadında birinci olanın aday olacağı eğilim yoklaması yapılacağı bilgisi geliyor. Akabinde ise Tekirdağ İl Başkanı Özgür Taşmerdivenli gerçekleştirdiği basın açıklamasında, “Bir önceki Genel Başkanımız Kemal Kılıçdaroğlu ve mevcut Genel Başkanımız Özgür Özel’e Tekirdağ ile ilgili hassasiyetlerimizi birçok defa iletme fırsatımız oldu. 81 İl Başkanıyla, Genel Başkanımız arasında bir toplantı yapacağız. Önce grup toplantımızı gerçekleştireceğiz. Tekirdağ ile ilgili beklentimizi ve hassasiyetimizi kendisine ileteceğiz. Ön seçim için tarih yetişmiyor. Hâkim huzurunda ön seçim yetişmiyor ama temayül yetişebilir. Birbirinden kıymetli aday adaylarımız var her ilçemizde. Cumhuriyet Halk Partisi yerel de iktidara yürüyor. Bu noktada Tekirdağ’da temayül olması bizim için önemli. Huzurlu olacaktır. Bunu Genel Başkanımız Özgür Özel’e ileteceğiz” dedi.

Kısacası CHP’nin yapacağı eğilim yoklaması olarak adlandırılan yöntemin kestirme adı önseçimdir. Tüm mevcut başkan ve meclis üyeleri de dâhil olmak üzere, bütün müstakbel başkan ve bilhassa meclis üyesi adaylarının sandıkla belirlendiği bir önseçim başarıyı getirir.

Hele hele Meclis üyelerinin çarşaf listeyle belirlendiği bir önseçimde CHP günlerce, haftalarca yerel ve ulusal basında gündem olur. Böyle bir pratiği hayata geçirmek için acilen kollar sıvanmalıdır.

Meclis üyeliklerinin bu şekilde belirlenmesi kadar hayati bir diğer konu ise kadın, genç ve hatta teknokrat kotasının uygulanması olacaktır. Meraklısı için tadından yenmeyen bu fikri takibe devam edeceğiz.

Not: Bu yazı CHP Genel Başkanı Özgür Özel’in salı günü yaptığı önseçim konuşmasından önce kaleme alındı. Fakat internet sitemizde yaşadığımız ve bu sabah çözülen sorun nedeniyle bugün yayımlanabildi. Sitemizdeki aksaklık ve gelecekten vereceğimiz haber geciktiği için okurlarımızdan özür diliyoruz. Bizi izlemeye devam edin; (teknik aksaklıklar haricinde) gelecek burada!

(*) Dipnot

Parti Adaylarının Tespiti
Madde 37

f1. ^[32] Siyasî partiler, milletvekilliği genel veya ara seçimlerinde, adaylık için müracaat eden ve adaylığı uygun bulunanlar arasından, adayların tespitini; serbest, eşit, gizli oy açık tasnif esasları çerçevesinde, tüzüklerinde belirleyecekleri usul ve esaslardan herhangi biri veya birkaçı ile yapabilirler.

f2. ^[33] Siyasi partiler, ön seçim ya da aday yoklaması yaptıkları seçim çevrelerinde, toplam olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının % 5’ini aşmamak üzere, ilini, seçim çevresini, aday listesindeki sırasını, ön seçim veya aday yoklaması tarihinden en az on gün önce Yüksek Seçim Kuruluna bildirmek koşuluyla merkez adayı gösterebilirler. Ön seçim ya da aday yoklaması yapılmayan yerlerde, siyasi partilerin merkez yoklaması veya diğer usullerden biri veya bir kaçı ile aday belirleme yetkileri saklıdır.

f3. (…)^[34] Partilerin tüzüklerinde belirtilen merkez yoklaması dışındaki parti aday seçimleri seçim kurullarının yönetim ve denetimi altında yapılır.

f4. Partilerin tüzüklerinde herhangi bir seçim çevresinde bütün üyelerin iştiraki ile yapacakları ön seçimde bu Kanun’un ön seçimlerle ilgili hükümleri uygulanır.

f5. Aday tespitinin yapılacağı gün, Yüksek Seçim Kurulu tarafından genel seçimlerden en az yetmişbeş gün önceki bir tarih olarak belirlenip ilan edilir. Seçime katılacak bütün siyasî partilerin tüzüklerindeki usullere göre il ve ilçelerde yapacakları aday tespitleri bütün yurtta aynı günde yapılır.

f6. Genel seçimler için kabul edilen seçim çevresi, aday tespiti için de esas alınır.